Το αρχαίο τείχος της Νισύρου στεφανώνει το ύψωμα επάνω από το Μανδράκι, μια φυσικά οχυρή θέση στον δίαυλο Κω Νισύρου, στον θαλάσσιο δρόμο από τα μικρασιατικά παράλια προς το κεντρικό Αιγαίο και την ηπειρωτική Ελλάδα. Έργο του4ου αι. π.Χ., αποτελεί μια από τις σημαντικότερες οχυρωματικές κατασκευές της αρχαιότητας και ίσως την καλύτερα σωζόμενη στον αιγαιακό χώρο. Το 1841 το επισκέφθηκε και το περιγράφει ο Λουδοβίκος Ρος, πρώτος Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος. Περιγραφή του τείχους και αποτύπωση του ορατού τμήματος πραγματοποίησαν στις αρχές του 20ου αιώνα οι περιοδεύοντες Άγγλοι αρχαιολόγοι Richard M. Dawkins και Alan J.B.Wace. Σήμερα, μετά τις αναστηλωτικές εργασίες και την εντυπωσιακή διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου από την ΚΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, το 2003-2008, στο πλαίσιο του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου,η αρχαία οχύρωση του Παλαιοκάστρου αποτελεί τον πλέον εμβληματικό αρχαιολογικό χώρο του νησιού.
Το τείχος δεσπόζει στο φρύδι και τις πλαγιές του λόφου νοτιοδυτικά από το Μανδράκι, καταλήγοντας στα βόρεια στον βράχο του ιπποτικού κάστρουκαι στον απότομο γκρεμό στα δυτικά. Προστάτευε την αρχαία πόλη της Νισύρου που, ιδρυμένη τουλάχιστον από τον 8ο αι. π.Χ., καταλάμβανε την ίδια θέση. Εξωτερικά της οχύρωσης, στη νότια πλαγιά του λόφου και στο απέναντι ύψωμα, εκτεινόταν η αρχαία νεκρόπολη.
Εκτός από τον άψογο σχεδιασμό και την καλή του διατήρηση, το τείχος του 4ου αι. π.Χ. οφείλει την εντυπωσιακή του όψη στο υλικό δομής του, τον ανθεκτικό βασαλτικό ανδεσίτη, τοπικό ηφαιστειογενή μαύρο λίθο,λαξευμένο σε μεγάλες πλίνθους,που φτάνουν σε βάρος 3,5 τόνων. Με μέγιστο πάχος 3,65 μ., το τείχος είναι κτισμένο κατά το ψευδοϊσόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα τοιχοποιίας, σε δύο μέτωπα, με γέμισμα από λατύπη και αργολιθομήστο εσωτερικό. Χαρακτηριστικό γνώρισμά του είναι η ΄κυφωτή΄ (φουσκωτή) εξωτερική όψη των λίθων, που προσδίδει πλαστικότητα στο μνημείο. Γνωστό όμως στη διεθνή βιβλιογραφία είναι κυρίως για την επιγραφή του 350-325 π.Χ., που είναι χαραγμένη στην εξωτερική όψη του, βόρεια της πύλης, ορίζοντας το πλάτος της δημόσιας ζώνης, περίπου 1,50 μ., που έπρεπε, για αμυντικούς λόγους, να μένει ελεύθερη «ΔΑΜΟΣΙΟΝ ΤΟ ΧΩΡΙΟΝ ΠΕΝΤΕ ΠΟΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΙΧΕ(ΟΣ)».
Στη σημερινή του μορφή,το τείχος στο Παλαιόκαστρο αποτελείται από δύο σκέλη που σχηματίζουν ορθή γωνία, στην οποία προβάλλεται ο γωνιαίος πύργος, απέναντι από την εμβληματική πύλη της οχύρωσης που στέκεται ακέραιη σε ειδικά διαμορφωμένη εσοχή. Η πύλη, ύψους 3,20 μ. και πλάτους 2,10 μ., έκλεινε με δίφυλλη ξύλινη θύρα που εσωτερικά ασφαλιζόταν με μηχανισμό οριζόντιου μοχλού, από τον οποίο διατηρείται η οπή στερέωσής του στο εσωτερικό τοίχωμα της πύλης. Το ανατολικό σκέλος του τείχους, μήκους περίπου 90 μ., φθάνει σε ύψος έως 9,5 μ. και διατηρεί σήμερα δύο πύργους. Το νότιο, περισσότερο ευπρόσβλητο, σκέλος, μήκους περίπου 190 μ. και ύψους έως 10,77 μ., ενισχύεται με έξι πύργους. Από αυτούς διατηρείται σε όλο του το ύψος ο πέμπτος, που αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη του 3ου αι. π.Χ.,κτισμένος με το ψευδοϊσόδομο ορθογώνιο σύστημα. Οι πύργοι έχουν σχεδόν τετράγωνη κάτοψη και έφθαναν μέχρι το ύψος της παρόδου (περιδρόμου) του τείχους. Σε αντίθεση με τους πύργους άλλων οχυρώσεων, όπως για παράδειγμα της γειτονικής νησίδας Πυργούσας, οι πύργοι της νισυριακής οχύρωσης ήταν συμπαγείς εσωτερικά και χωρίς ανοίγματα.Στο εσωτερικό του τείχους, διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση οι κτιστές κλίμακες ανόδου στην ευρύχωρη για την κίνηση των στρατιωτών πάροδο. Δύο κλίμακες, με 16 και 18 βαθμίδες η κάθε μια, σώζονται στο ανατολικό σκέλος και πέντε στο νότιο.
Σήμερα, η επιβλητική οχύρωση περικλείει έκταση περίπου 130 στρεμμάτων, όπου διατηρούνται κατάλοιπα μεγάλης (25 x 33 μ.) παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6ου αι. μ.Χ..Με αυτήν σχετίζονται τρία κορινθιακά κιονόκρανα που ήταν πάντοτε ορατά στον χώρο και τρεις, πεσμένοι κατά χώραν,αρράβδωτοι κίονες με διακόσμηση ανάγλυφου σταυρού από την κιονοστοιχία του κεντρικού κλίτους. Ο χριστιανικός ναός μαρτυρά τη συνέχιση της λατρείας στον χώρο της αρχαίας ακρόπολης, όπου θα ήταν συγκεντρωμένα,ε κτός από τα δημόσια κτήρια και τα ιερά της αρχαιότητας.
Το οχυρωματικό έργο, χτισμένο την εποχή της επικυριαρχίας του Μαυσώλου και των διαδόχων του στη Ρόδο και την Κω, φανερώνει τη γενικότερη αμυντική πολιτική των Εκατομνιδών της Καρίας. Παράλληλα, αποτελούσε σημαντικό μέρος ενός ευρύτερου δικτύου που ενισχυόταν από φρυκτωρίες, μεμονωμένους δηλαδή πύργους σε άλλες θέσεις του νησιού, όπως στον Διαβάτη, στο ακρωτήριο Λευκός και στη θέση Πύργος στον Κάτερο, ενώ επεκτεινόταν και στη νησίδα Πυργούσα με δύο πύργους σύγχρονους και παρόμοιας κατασκευής με το Παλαιόκαστρο.
Η υποδειγματική αναστήλωση και ανάδειξη διέσωσε το μοναδικό αυτό μνημείο οχυρωματικής τέχνης και αρχιτεκτονικής από περαιτέρω κατάρρευση και οδήγησε στη διαμόρφωση ενός αρχαιολογικού χώρου ελκυστικού για τους επισκέπτες του νησιού και τους κατοίκους.
Τοποθεσία:
Περιοχή Μανδρακίου, Νίσυρος, Τ.Κ. 85303
Μέσο Πρόσβασης:
Με αυτοκίνητο
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Ναι
Ώρες λειτουργίας:
Ανοιχτό επί μονίμου βάσεως
Κόστος εισόδου:
ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ
