Ο ημιορεινός οικισμός του Εμπορειού βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Νισύρου, σε απόσταση 8 χλμ. νοτιοανατολικά από το Μανδράκι και 4 χλμ. νότια των Πάλων, που θεωρούνται επίνειό του. Το γραφικό χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο περίπου 350 μ., κρέμεται κυριολεκτικά από το στεφάνι της καλντέρας, με συγκλονιστική θέα προς την κοιλάδα του ηφαιστείου στα νότια. Αθέατο από τη θάλασσα, υπήρξε ασφαλές καταφύγιο, ιδιαίτερα την εποχή της πειρατείας, κατέχοντας μια στρατηγική θέση που ελέγχει την εύφορη κοιλάδα του Λακκιού στα νοτιοδυτικά και το θαλάσσιο πέρασμα από την Κνίδο στις Κυκλάδες στα βόρεια.
Αυτοί οι λόγοι ώθησαν τους Ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη να οικοδομήσουν τον 14ο αι., το κάστρο του Εμπορειού ή κάστρο της Παντονίκης στο ψηλότερο σημείο της περιοχής, στη θέση παλαιότερου βυζαντινού φρουρίου. Πρόκειται για τυπικό οχυρωμένο οικισμό, διαμορφωμένο από μια σφιχτοδεμένη ακολουθία ψηλών περιμετρικών κτηρίων, που σχηματίζουν τον οχυρωματικό περίβολο, μαζί με το τείχος. Οι οικίες, με λιτές εξωτερικές όψεις, χωρίς προεξοχές,έχουν μικρά ανοίγματα που χρησίμευαν και ως πολεμίστρες. Καλύπτονταν με επίπεδες στέγες για τη συλλογή του βρόχινου νερού σε στέρνες.
Στην πλαγιά του βουνού, περιμετρικά του μεσαιωνικού πυρήνα, αναπτύχθηκε σταδιακά ο υπόλοιπος οικισμός, θυμίζοντας κάστρο στη διάταξή του. Τα λιθόκτιστα σπίτια μοιράζονται τις μακρές πλευρές τους, ενισχύοντας την απαραίτητη, εξαιτίας των συχνών δονήσεων λόγω του ηφαιστείου, στατικότητα. Κατασκευάζονται συνήθως διώροφα (ανωκάτωγα), ψηλά και ογκώδη, με μικρά ανοίγματα για περισσότερη ασφάλεια και ιδιωτικότητα. Τα μπαλκόνια, αντίθετα με το Μαντράκι, σπανίζουν, ενώ διαφέρουν και οι αυλές που, παραδοσιακά, είναι εσωτερικές αλλά ασκεπείς, σε κεντρικό σημείο του α’ ορόφου, με τοξωτά περιμετρικά ανοίγματα. Οι κατά κανόνα επίπεδες στέγες κυκλαδικού τύπου, με χαμηλά στηθαία, εξυπηρετούν τη συλλογή του βρόχινου νερού σε υπόγειες δεξαμενές (βιστέρνες), αναπόσπαστο στοιχείο της νισυριακής κατοικίας, εξαιτίας της έντονης λειψυδρίας που χαρακτηρίζει το νησί. Η χρήση της δομικής καμάρας στο κατώι αποτελεί ιδιαίτερο μορφολογικό στοιχείο του Εμπορειού, που τονδιαφοροποιεί από τους υπολοίπους νυσιριακούς οικισμούς. Τοξωτά περάσματα εν είδει στοών σχηματίζονται ενίοτε και στα σοκάκια.
Χαρακτηριστικό της τοπικής αρχιτεκτονικής που ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους, είναι η απότομη κλίση και τα ανηφορικά λιθόστρωτα καλντερίμια με σειρές από σκαλιά, με τα οποία συνδιαλέγονται τα επίσης κλιμακωτά διαταγμένα σπίτια, στραμμένα,κατά κανόνα, στον δρόμο. Οι στενοί δρόμοι προσφέρουν σκιά και προστασία από τον αέρα και καταλήγουν στην πλατεία, η οποία, στην περίπτωση του Εμπορειού, είναι περίκλειστη, περιβαλλόμενη από τα σπίτια και από την αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου κεντρική εκκλησία (1870).
Τα σπίτια του οικισμού είναι στραμμένα στην ανατολή, ακολουθώντας τη γενικότερη αρχή των αιγαιοπελαγήτικων οικισμών που εφαρμόζεται και στη Νίσυρο. Έτσι εξασφαλίζεται προστασία από τον σφοδρό δυτικό άνεμο (πουνέντη) και αυξημένη έκθεση στον ήλιο, με αποτέλεσμα οι χοντροί πέτρινοι τοίχοι να απορροφούν τη θερμότητα στη διάρκεια της ημέρας και να την εκλύουν στο εσωτερικό τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες. Ηαρχιτεκτονική του Εμπορειού, μέσα στην απλότητα και τη λιτότητα της σύλληψής της, με σεβασμό στο φυσικό τοπίο, κατορθώνει να είναι λειτουργική,απόλυτα ενταγμένη στην ανθρώπινη κλίμακα και να καλύπτει τις ανάγκες των κατοίκων.
Σήμερα, αρκετά σπίτια του Εμπορειού παραμένουν γκρεμισμένα, εξαιτίας του καταστροφικού σεισμού του 1933, που έπληξε την περιοχή περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στο νησί. Η φυσική καταστροφή στάθηκε αιτία μαζικής μετανάστευσης των κατοίκων, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του χωριού να ερημωθεί. Παρά όμως την ημιερειπιώδη κατάσταση ορισμένων συνοικιών, το χωριό παραμένει ένα μοναδικό οικιστικό σύνολο με ιδιαίτερα, παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν ακόμη και σήμερα ότι υπήρξε ένα ακμαίο κεφαλοχώρι. Πλέον, οι ολοένα αυξανόμενες αναστηλώσεις και επανακατοικήσεις οικιών ακολουθούν συγκεκριμένους όρους δόμησης με σεβασμό στον παραδοσιακό χαρακτήρα του Εμπορειού, καθώς έχει κηρυχτεί τόπος ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας και προστατεύεται τόσο από το Υπουργείο Πολιτισμού, όσο και από το Υπουργείο Περιβάλλοντος.
Τοποθεσία:
Εμπορειός, Νίσυρος, Τ.Κ. 85303
Μέσο Πρόσβασης:
Με αυτοκίνητο, κατόπιν πεζή
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Όχι
Ώρες λειτουργίας:
–
Κόστος εισόδου:
–
