Γνωριμία με τον Πολυβώτη!
Η Νίσυρος είναι το νεότερο από τα μεγαλύτερα ηφαιστειακά κέντρα της Ελλάδας και περιλαμβάνεται μαζί με τα Μέθανα, τη Μήλο και τη Σαντορίνη στα ενεργά ηφαίστεια της χώρας μας, στο λεγόμενο Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Ολόκληρο το νησί καλύπτεται εξολοκλήρου από ηφαιστειακά πετρώματα, ως αποτέλεσμα της ηφαιστειακής δράσης κατά τα τελευταία 160.000 χρόνια. Τα παλαιότερα πετρώματα συναντώνται δυτικά του Μανδρακίου (με τη χαρακτηριστική μορφή των μαξιλαροειδών λαβών) ενώ τα νεότερα πετρώματα μαγματικής προέλευσης εντοπίζονται στους Ρυοδακιτικούς ηφαιστειακούς δόμους που πληρώνουν το δυτικό τμήμα της καλδέρας.
Η θαυμάσια διατηρημένη καλδέρα της Νισύρου έχει διάμετρο 4 χλμ και στο επίπεδο τμήμα της επικρατούν ενεργοί εντυπωσιακοί υδροθερμικοί κρατήρες. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι ορεινό, πολύ εύφορο και αποτελείται από διάφορα είδη των ηφαιστειακών πετρωμάτων (βασάλτες, ανδεσίτες, ρυοδακίτες, ρυόλιθοι κλπ.) έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή διαφόρων κτισμάτων όπως το Παλαιόκαστρο αλλά και το Καμπαναριό του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου έξω από τα Νικιά, ενώ χρησιμοποιήθηκαν και για την κατασκευή μυλόπετρων παλαιότερα.
Γεωλογική εξέλιξη του νησιού: Τα αρχαιότερα πετρώματα του νησιού, που συνιστούν τον κατώτερο γεωλογικό σχηματισμό που εκτίθεται στην επιφάνεια, είναι υαλοκλαστίτες και μαξιλαροειδείς λάβες (pillow lavas) μαζί με λατυποπαγή προϊόντα αυτών, που σχηματίστηκαν υποθαλάσσια κατά τα πρώτα στάδια σχηματισμού του ηφαιστείου. Στη συνέχεια το ηφαιστειακό οικοδόμημα αναδύθηκε από τα νερά του Αιγαίου και σχημάτισε ένα ασπιδωτό ηφαίστειο με διαδοχικές εκχύσεις λάβας και πυροκλαστικών προϊόντων. Η εξέλιξή του συνεχίστηκε σχηματίζοντας έναν ψηλό κώνο (δημιουργία στρωματοηφαιστείου) με παρασιτικούς κώνους, κατά τον ομώνυμο εκρηκτικό κύκλο, προτού λήξει με τα δύο μεγάλα εκρηκτικά επεισόδια που σχημάτισαν τη σημερινή καλδέρα (124.000 και 70.000 χρόνια πριν). Έκτοτε και μέχρι και πριν από περίπου 15.000 χρόνιια, οπότε και έλαβε χώρα το τελευταίο μαγματικό επεισόδιο στο νησί, έγινε η έκχυση λάβας στο εσωτερικό της καλδέρας, που σχημάτισε τους ρυοδακιτικούς δόμους στο δυτικό τμήμα της, με κάποιες από τις υψηλότερες κορυφές της Νισύρου, όπως ο προφήτης Ηλίας.
Το υδροθερμικό σύστημα που παραμένει ενεργό σήμερα στη Νίσυρο, οφείλεται τόσο στην παρουσία μάγματος σε βάθος 3-4km από την επιφάνεια, όσο και στην ύπαρξη δύο υδροφόρων οριζόντων που τροφοδοτούνται τόσο από θαλασσινό όσο και από μετεωρικό νερό. Το σύστημα είναι υπεύθυνο για την πληθώρα από ατμίδες (φουμαρόλες) και θερμές πηγές που συναντώνται στο νησί, αλλά και για το σχηματισμό του μοναδικού συστήματος υδροθερμικών κρατηρών στο Λακκί (κεντρικό τμήμα καλδέρας), με τις αποθέσεις κρυστάλλων αυτοφυούς θείου και την έντονη οσμή υδρόθειου που επικρατεί στην περιοχή. Η δράση του συστήματος ήταν γνωστή από πολύ παλιά, όπως πιστοποιείται από κείμενα περιηγητών στη Νίσυρο ήδη από το 14 -15ο αιώνα. Ο κρατήρας Στέφανος, ο πιο μεγάλος και εντυπωσιακός υδροθερμικός κρατήρας με διαστάσεις 260x350m και μέγιστο βάθος 27m, πιθανόν να σχηματίστηκε από μια τεράστια υδροθερμική έκρηξη έως και 6000 χρόνια πριν. Το 1871, μια τέτοια ακόμη έκρηξη έλαβε χώρα, συνοδευόμενη από ‘σεισμούς, εκπυρσοκροτήσεις και κόκκινες και κίτρινες φλόγες’, όπως περιγράφηκε από αυτόπτες μάρτυρες. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία των κρατήρων του Μεγάλου Πολυβώτη και του Φλέγεθρου, που παρέμειναν ενεργοί έως και το 1873, όπου έλαβαν χώρα νέες εκρήξεις τόσο στη χέρσο, όσο και στον υποθαλάσσιο χώρο ανάμεσα στο Μανδράκι και το Γυαλί. Η πιο πρόσφατη υδροθερμική έκρηξη του ηφαιστείου ήταν το 1887, οπότε και σχηματίστηκε ο κρατήρας Μικρός Πολυβώτης.
Κατά την παραμονή σας στο νησί, και πριν ή μετά την γνωριμία σας με τον Πολυβώτη, τον Στέφανο και τους άλλους κρατήρες, επισκεφθείτε το Ηφαιστειολογικό Μουσείο και το Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο όπου στεγάζεται στο Περιβαλλοντικό Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης που τελεί υπό την αιγίδα του Εργαστηρίου Κλιματολογίας και Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ και της Πανεπιστημιακής Έδρας UNESCO Con – E – Ect. Στη Νικιά το πρώτο και στον Εμπορειό το δεύτερο, αποτελούν πρώτης τάξεως ευκαιρία για λίγη… επιπλέον μάθηση, πέρα από την ξεκούραση, μιας και το ενεργό ηφαίστειο της Νισύρου «αποτελεί μοναδικό στο είδος του γεωλογικό αξιοθέατο, ένα ανοιχτό γεωλογικό μουσείο, που δεν συναντάται αλλού στην Ελλάδα».
