Τα Νικιά βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα της Νισύρου, σε απόσταση 14 χλμ. από το Μανδράκι. Είναι ο ορεινότερος οικισμός του νησιού, χτισμένος στην ίδια οροσειρά με τον Εμπορειό, σε φυσικά οχυρή και αθέατη από τις ακτές θέση. «Καρφωμένος» σε υψόμετρο περίπου 450 μ. στο απόκρημνο χείλος του κρατήρα, αγναντεύει την εντυπωσιακή καλδέρα του ηφαιστείου προς τα βορειοδυτικά και την Τήλο προς τα νοτιοανατολικά.
Στα 1420, ο Φλωρεντίνος περιηγητής Cristoforo Buondelmonti αναφέρει τα Νικιά μεταξύ των πέντε οχυρωμένων οικισμών της Νισύρου, ωστόσο ελάχιστα κατάλοιπα διατηρούνται σήμερα από το μεσαιωνικό κάστρο που έστεφε κάποτε τον οικισμό. Όπως όμως συμβαίνει και με τον Εμπορειό, και εδώ το οικιστικό σύνολο εξακολούθησε να έχει πυκνή, συχνά συνεχή δόμηση, με διάταξη που θυμίζει οχυρό, ενισχύοντας τον αμυντικό χαρακτήρα της θέσης, για την προστασία κτισμάτων και κατοίκων.
Το χωριό αναπτύσσεται γύρω από την περίφημη κεντρική πλατεία «Πόρτα»και τον ενοριακό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, μονόκλιτη σταυροθολιακή βασιλική δωδεκανησιακού τύπου, ανακαινισμένη το 1833.Εδώ οδηγεί από την είσοδο του χωριού, ο κεντρικός δρόμος, ο οποίος διατρέχει όλο τον ιστό του οικισμού, ενώ ακτινωτά διασταυρούμενοι παράδρομοι εξυπηρετούν τις διάφορες συνοικίες. Ξεκινά από τον χώρο στάθμευσης στην αρχή των Νικιών, τον «Σταθμό» των ντόπιων, όπου καλωσορίζει τον επισκέπτη το μοναδικό στο είδος του στον ελλαδικό χώρο Ηφαιστειολογικό μουσείο (2008). Φιλοξενείται στο νεότευκτο μετά την αποκατάσταση Θεολόγειο δημοτικό σχολείο, γεφυρώνοντας τον παραδοσιακό χαρακτήρα των Νικιών με το σήμερα, ενώ συμβάλλει στην ανάπτυξη του οικισμού, αναδεικνύοντας τη μοναδικότητα του γεώτοπου της Νισύρου.
Ο γραφικός οικισμός των εξήντα ένα περίπου κατοίκων ξεχωρίζει από τα παράλια χωριά αλλά και τον Εμπορειό για τις χαρακτηριστικές, επικλινείς, καλυμμένες με κόκκινο κεραμίδι στέγες του. Με λιγότερα ερειπωμένα σε σχέση με τον Εμπορειό κτήρια, μολονότι επίσης δοκιμάστηκε από το μεταναστευτικό κύμα του 20ου αιώνα, εντυπωσιάζει με τα κατάλευκα φροντισμένα σπίτια του, με τις πολύχρωμες θύρες και τις βοτσαλωτές αυλές. Οι κατά κανόνα διώροφες (ανωκάτωγες) κατοικίες, δομημένες σε επαφή, μοιράζονται τις μακρές πλευρές τους, ενισχύοντας την τόσο απαραίτητη, εξαιτίας των συχνών δονήσεων λόγω του ηφαιστείου, στατικότητα. Οι κατασκευασμένοι με το άπλετο διαθέσιμο ηφαιστειακό υλικό τοίχοι τους είναι πάντα φρεσκοασβεστωμένοι, συνήθεια που επικράτησε από τις αρχές του 20ου αι. Είναι οπωσδήποτε εξοπλισμένες με υπόγειες δεξαμενές (βιστέρνες), αναπόσπαστο στοιχείο της νισυριακής κατοικίας, εξαιτίας της έντονης λειψυδρίας που χαρακτηρίζει το νησί. Με την πρόσοψή τους στο δρόμο, συνδιαλέγονται με τα τσιμεντόστρωτα περιποιημένα, επίσης γραμμένα με ασβέστη σοκάκια, τα οποία ακολουθούν το ανάγλυφο του εδάφους, ενώ και το σύνολο του οικισμού, βασισμένο στην νησιωτική αρχιτεκτονική, εντάσσεται αρμονικά στο ορεινό φυσικό τοπίο. Οι στενοί δρόμοι προσφέρουν σκιά και προστασία από τον αέρα, ενώ τα κτίσματα είναι στραμμένα στην ανατολή, ακολουθώντας τη γενικότερη αρχή των νησιωτικών οικισμών που εφαρμόζεται και στη Νίσυρο. Έτσι εξασφαλίζεται προστασία από τον σφοδρό δυτικό άνεμο (πουνέντη) και αυξημένη έκθεση στον πρωινό ήλιο, με αποτέλεσμα οι χοντροί πέτρινοι τοίχοι να απορροφούν τη θερμότητα στη διάρκεια της ημέρας και να την εκλύουν στο εσωτερικό κατά τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες.
Όπως και στους άλλους οικισμούς της Νισύρου, η λιτή αλλά μοναδική και καλαίσθητη παραδοσιακή αρχιτεκτονική προκύπτει από τη διάθεση των κατοίκων να καλύψουν τις ανάγκες τους με λύσεις απλές και λειτουργικές. Αυτό ήταν ουσιαστικά το μέλημά τους κατά τη δημιουργία των Νικιών, με αποτέλεσμα η αρχιτεκτονική σύλληψη να έχει ως κύριο γνώμονά της τον άνθρωπο.
Ο ανθρωποκεντρικός αυτός χαρακτήρας αποδεικνύεται και από τη διάσημη πλατεία «Πόρτα» που ως κέντρο αναφοράς των κατοίκων βρίσκεται στο μέσον του χωριού. Περίκλειστη για την προστασία των συγκεντρωμένων από τον αέρα, με χαρακτηριστικό ελλειψοειδές σχήμα, οφείλει το όνομά της στους Τούρκους αστυφύλακες (ζαφτιέδες) που λόγω των διοικητικών κτηρίων που την περιέβαλλαν την προσομοίαζαν με την αντίστοιχη Πόρτα, την Υψηλή Πύλη, το άλλοτε δηλαδή διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. Κατά μια άλλη άποψη, την ονομασία έδωσε η πόρτα που έκλεινε την πρόσβαση στην πλατεία στο παρελθόν. Εδώ, δίπλα στην εκκλησία της Θεοτόκου, στέκει το κτήριο του Παλαιού Σχολείου (1856), το οποίο λειτούργησε στην Κατοχή ως ξενώνας και φαρμακείο, η «Καζελλαρία» (δημαρχείο), καθώς και ένα νεοκλασικό καφενείο. Συνεπώς, ο μικρός αλλά λειτουργικός χώρος της εξυπηρετεί τη λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης και επομένως τη διέλευση και συγκέντρωση κόσμου, ενώ σε περίπτωση θρησκευτικών εορτών και εκκλησιαστικών μυστήριων μετατρέπεται σε χώρο εορταστικών συναθροίσεων αλλά και αύλειο χώρο για τους μαθητές του σχολείου. Το 1923 εξωραΐστηκε με την προσθήκη ενός πέτρινου ελλειπτικού εδράνου και ενός μελανόλευκου βοτσαλωτού δαπέδου, έργο του τεχνίτη Πασχάλη Πασχαλάκη από τα Νικιά. Σήμερα, δημιουργεί ένα μοναδικά αντιπροσωπευτικό αιγαιοπελαγήτικο σκηνικό και για τον λόγο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως η ομορφότερη πλατεία στο Αιγαίο.
Τοποθεσία:
Νικιά, Νίσυρος, Τ.Κ. 85303
Μέσο Πρόσβασης:
Με αυτοκίνητο, κατόπιν πεζή
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Ναι, μερική
Ώρες λειτουργίας:
–
Κόστος εισόδου:
–
