Το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κανείς φτάνοντας στο Μανδράκι είναι η επιβλητική, λόγω της περίοπτης θέσης της, μονή της Παναγίας Σπηλιανής, σκαρφαλωμένη σε απόκρημνο βραχώδες ύψωμα που δεσπόζει πάνω από τη σημερινή πρωτεύουσα της Νισύρου. Ο δυσπρόσιτος αυτός βράχος, γνωστός ως «Οξός (δηλαδή γκρεμός) της Παναγιάς», εισέρχεται στη θάλασσα σχηματίζοντας μικρό ακρωτήριο στο δυτικό άκρο του Μανδρακίου. Δημιουργεί ένα φυσικό οχυρό, το οποίο αξιοποίησαν και οι Ιωαννίτες Ιππότες, κυρίαρχοι του νησιού την περίοδο 1314-1522, για την ανέγερση του κάστρου τους, στο εσωτερικό του οποίου είναι χτισμένο το μοναστήρι της Σπηλιανής. Η περίφημη Μονή, σύμβολο και προστάτιδα του νησιού, είναι το λατρευτικό κέντρο της Νισύρου και ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της ορθοδοξίας στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Αποτελεί τον κυριότερο πόλο έλξης επισκεπτών του νησιού, ενώ το μεγάλο πανηγύρι που διοργανώνεται στις 15 Αυγούστου προς τιμήν της, συγκεντρώνει σύσσωμη την ομογένεια της Νισύρου από όλο τον κόσμο.
Η πρόσβαση στο μοναστήρι, το οποίο έχει οικοδομηθεί σε υψόμετρο 35 μ. και περιβάλλεται από τα ιπποτικά τείχη, γίνεται μέσω εκατόν τριάντα σκαλοπατιών που ξεκινούν από τον κεντρικό δρόμο της συνοικίας Λαγκάδι του Μανδρακίου και οδηγούν στην κεντρική αυλή του συγκροτήματος, μέσω της διπλής πύλης του μεσαιωνικού κάστρου.
Το 2001 η Μονή γιόρτασε τα 600 χρόνια της, μολονότι η ακριβής χρονολόγηση της παραμένει έως σήμερα προβληματική. Οι σχετικές με την ίδρυσή της πληροφορίες είναι αρκετά συγκεχυμένες. Η παλαιότερη γνωστή μαρτυρία ανιχνεύεται σε έγγραφο με σφραγίδα του 1600, το οποίο έχει πλέον χαθεί. Σύμφωνα με την παράδοση, αιτία ανέγερσης στάθηκε μία εικόνα της Παναγίας που είχε βρεθεί στη θέση Βρετού, γύρω στα 1400. Παρόλο που για ασφάλεια φυλασσόταν στην Παναγία την Ποταμίτισσα, βρισκόταν μυστηριωδώς στη σπηλιά του ιπποτικού κάστρου. Έτσι, θεωρήθηκε ότι ήταν θέλημα της Παναγίας να χτιστεί μία εκκλησία στη θέση εκείνη, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για το καθολικό της Μονής, διαμορφωμένο σε σπηλαιώδη φυσική κοιλότητα (εξ ου και το όνομα Σπηλιανή), η οποία αρχικά φιλοξένησε και το κελί του μοναχού που την έχτισε. Ο κτήτορας διαμόρφωσε σε Άγια Βήματα δύο μικρότερες φυσικές κοιλότητες που σχηματίζονται στο ανατολικό τμήμα της σπηλιάς. Το βόρειο αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, ενώ στο νότιο τιμάται ο Άγιος Χαράλαμπος που γιορτάζει στις 10 Φεβρουαρίου. Ο ναός διακοσμήθηκε εσωτερικά με τοιχογραφίες, από τις οποίες η μόνη σωζόμενη σήμερα είναι παράσταση της Άκρας Ταπείνωσης στην κόγχη της Πρόθεσης.
Εξαίρετης τέχνης είναι τα ξυλόγλυπτα τέμπλα που διακρίνουν τα δύο Ιερά Βήματα από τον κυρίως ναό. Το τέμπλο του ναού της Παναγίας φιλοτεχνήθηκε το 1725, σύμφωνα με επιγραφή πάνω από τη βόρεια πύλη του. Ξεχωρίζει το παλλάδιο της Μονής, η θαυματουργή επάργυρη και φορτωμένη με τάματα εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, τοποθετημένη δεξιά της Ωραίας Πύλης. Επενδύθηκε με ασήμι το 1798 από τον Νισύριο καλλιτέχνη Παύλο Διακογεωργίου, ο οποίος υπέγραψε ως Γεώργιος Αναγνώστου. Λέγεται ότι η αρχική, μικρότερη εικόνα της Παναγίας βρίσκεται κρυμμένη κάτω από το δεξί χέρι της Οδηγήτριας που για αυτόν τον λόγο είναι ογκωδέστερο και θερμότερο στην αφή. Η εικόνα είναι αμφίγραπτη, με τη μορφή του αγίου Νικολάου στην οπίσθια όψη της. Το υψηλής τέχνης έργο χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 14ου αι. και είναι πιθανώς σύγχρονο με την αρχική παράσταση της Παναγίας Βρεφοκρατούσας στην κύρια όψη, η οποία αλλοιώθηκε από τις επάλληλες επιζωγραφίσεις. Ίσως η έλευση της εικόνας στη Μονή να συνδέεται με εκτεταμένη ανακαίνιση, που στη συλλογική παράδοση να εγγράφηκε ως ανέγερση του μοναστηριού.
Η λατρευτική όμως χρήση του χώρου μπορεί ενδεχομένως να μετατεθεί ακόμη παλαιότερα, στους μεσοβυζαντινούς χρόνους, υπόθεση που ενισχύεται από την ύπαρξη τμημάτων μαρμάρινου μεσοβυζαντινού τέμπλου του τέλους του 11ου αι., εντοιχισμένων στην είσοδο του καθολικού. Πιθανώς το τέμπλο αυτό να σηματοδοτεί την αρχική φάση του ναού και η εξαιρετική αμφίγραπτη εικόνα της Παναγίας και του αγίου Νικολάου την ακμή του μοναστηριού, γύρω στο 1400. Τα παραπάνω στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι το σπηλαιώδες εκκλησάκι της Παναγίας είναι προγενέστερο του ιπποτικού κάστρου.
Τα υπόλοιπα κτίσματα του επιχρισμένου σήμερα μοναστηριακού συγκροτήματος διαμορφώθηκαν ανάλογα με τις ανάγκες τις μοναχικής αδελφότητας που δεν υπάρχει πλέον, σε διαδοχικές φάσεις οικοδόμησης που όμως δεν διακρίνονται. Από την είσοδο του νεώτερου κωδωνοστασίου (1953) ένας διάδρομος οδηγεί προς το αρχονταρίκι (χώρος φιλοξενίας και τράπεζα), τις κουζίνες, το Ηγουμενείο και στο βάθος τη βιβλιοθήκη με πλούσιο αρχειακό υλικό από το 1718 και πλήθος βιβλίων. Αυτά, μαζί με πολλά κειμήλια της Μονής έχουν μεταφερθεί στο επισκέψιμο καθημερινά εκκλησιαστικό μουσείο κάτω από το κάστρο. Το συγκρότημα απαρτίζουν ακόμη πολλές αποθήκες και κελιά που αρχικά προορίζονταν για τη φιλοξενία προσκυνητών, ενώ πλέον διαμένουν κυρίως οι λεγόμενες εννιαμερίτισσες. Πρόκειται για γυναίκες που επί εννιά μέρες πριν το Δεκαπενταύγουστο τελούν μια παράπλευρη της επίσημης εκκλησιαστικής λατρευτική δράση, συνεισφέροντας στην προετοιμασία της πανήγυρης: μένουν στο μοναστήρι, προσφέρουν χειρονακτική εργασία, νηστεύουν και προσεύχονται στην Παναγία λέγοντας το «Μοιρολόι της Μεγαλόχαρης». Την παραμονή (14/08) όλο το νησί νηστεύει, ενώ ανήμερα γίνεται μεγάλο πανηγύρι στην αυλή του Ζησιμοπούλειου Θεάτρου, με φαγητό, ποτό και χορό, σηματοδοτώντας το σημαντικότερο θρησκευτικό γεγονός της Νισύρου.
Τοποθεσία:
Μανδράκι, Νίσυρος, Τ.Κ. 85303
Μέσο Πρόσβασης:
Πεζή
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Όχι
Ώρες λειτουργίας:
Χειμερινό:
Επισκέψιμο κατόπιν συνεννοήσεως με την Ι. Μονή Παναγίας Σπηλιανής, Θερινό:
Έως 3ο δεκαήμερο Οκτωβρίου:
ΜΟΝΗ 10:30 -15:00 και 18:00 – 20:00
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ 10:30 -15:00
Αύγουστος 10:30 -15:00 και 18:00 – 20:00
Κόστος εισόδου:
Ολόκληρο: €2, Μειωμένο: €2, Reduced: €2
