Το Γυαλί, έκτασης 6 τ.χλμ., είναι το μεγαλύτερο νησί της πολυνησίας της Νισύρου, στον δίαυλο Κω Νισύρου. Γνωστό και ως Κισσηρούσαστην αρχαιότητα, οφείλει τα ονόματά του στη γεωλογική του σύσταση, η οποία καθορίζει εν πολλοίς και τη μοίρα του ανά τους αιώνες, ως πηγή οψιανού στην αρχαιότητα και ως ορυχείο κίσηρης (ελαφρόπετρας) και περλίτη στις μέρες μας. Αποτελείται από δύο σχεδόν τριγωνικούς ορεινούς όγκους που ενώνονται με ισθμό, μήκους 900 μ.και πλάτους 300 μ. Το βορειοανατολικό του τμήμα αποτελείται από οψιανό, ενυδατωμένο ηφαιστειακό γυαλί, προϊόν ηφαιστειακών εκρήξεων σε μορφή γκρίζας υάλου, με μικρά λευκά στίγματα, τους σφαιρουλίτες. Το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού αποτελείται κυρίως από κίσηρη.
Ο οψιανός του Γυαλιού, παρόλο που ήταν πιο εύθραυστος από τον δημοφιλέστερο οψιανό της Μήλου, ήταν αρκετά διαδεδομένος στο Αιγαίο και την Ανατολία για τηνπαραγωγή εργαλείων από την 5η έως 3η χιλιετία π.Χ.Κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.,μεγάλα κομμάτια οψιανού έφθαναν από το Γυαλί στα ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων Κρήτη ως εξωτική πρώτη ύλη για την κατασκευή τέχνεργων και πολυτελών αγγείων.
Η πρώιμη κατοίκηση του νησιού ήδη από την αρχή της 5ης χιλιετίας π.Χ., οφείλεται στη νευραλγικής σημασίας θέση του, στο πέρασμα από τα Μικρασιατικά παράλια προς τις Κυκλάδες, και κυρίως στις πηγές του οψιανού. Κατά την Τελική Νεολιθική (4500/4300-3200 π.Χ.) η κατοίκηση εξαπλώνεται σε ολόκληρο το Γυαλί, από το νότιο άκρο του έως την κορυφή της χερσονήσου στο Καλούτσι, στο ύψωμα του Κάστρου, νοτιότερα, γύρω από το ναῢδριο του Άη Γιάννη, στον ισθμό, αλλά και στο βορειοανατολικό Γυαλί, απέναντι από το νησάκι του Αγίου Αντωνίου. Από την εκτεταμένη αυτή Νεολιθική εγκατάσταση σήμερα έχει απομείνει μόνον το μεγάλο νεολιθικό κτήριο στην κορυφή του λόφου, στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού.
Στο νοτιότερο τμήμα του λόφου, ανάμεσα στη θέση του μεγάλου νεολιθικού κτηρίου και της εγκατάστασης στο Καλούτσι, ερευνήθηκαν 74 ορθογώνιοι ρηχοί μικρών διαστάσεων ακτέριστοι τάφοιπιθανώς της 4ηςχιλιετίας π.Χ. Οι μικρές διαστάσεις των τάφων φανερώνουν ότι οι νεκροί θάβονταν σε συνεσταλμένη στάση, σύμφωνα με ταφικό έθιμο ιδιαίτερα διαδεδομένο στην περιοχή αυτή του Αιγαίου.
Το Γυαλί κατοικήθηκε στην Ελληνιστική περίοδο, στην οποία ανήκει τμήμα οχύρωσης στο δυτικό άκρο του λόφου στο Κάστρο. Αναλημματικοί τοίχοι, λαξεύματα καιπηγάδι στην ανατολική πλευρά του λόφου έως το ναῢδριο του Αη Γιάννη φανερώνουν την χρήση του λόφου από τον 4ο αι. π.Χ. έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στην Παλαιοχριστιανική περίοδο ανήκει καμαροσκεπής κτιστός παλαιοχριστιανικός τάφος στοβορειοανατολικό τμήμα του νησιού. Σε μικρή χαράδρα, απέναντι από τη νησίδα του Αγίου Αντωνίου,βρίσκεται λαξευμένη στον βράχουπόγεια κατασκευή με κόγχες που ίσως ανήκει σε Νυμφαίο..
Με την άνθηση της πειρατείας οι Βυζαντινοί είχαν εγκαταλείψει το νησί. Τον 16ο αι. το Γυαλί απεικονίζεται σε χάρτες περιηγητών, ενώ τον 17ο αι., εποχή που αρχίζει η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, ο πληθυσμός αυξάνεται. Περισσότερα από 300 καταλύμματα, στάνες ή χώροι παρασκευής τυριού στο βορειοανατολικό τμήμα του Γυαλιού υποδηλώνουν εντατική εκμετάλλευση του Γυαλιού από τους κατοίκους του Εμπορειού της Νισύρου στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση στο ενδιάμεσο πλάτωμα του νησιού βρίσκεται το πηγάδι του Μιαούλη, επειδή εδώ κατέπλευσε ο στόλος υπό την αρχηγία του Ανδρέα Μιαούλη, μετά τη ναυμαχία του Γέροντα, κατά την Ελληνική Επανάσταση (1824). Σήμερα η ζωή περιστρέφεται γύρω από τα δύο ορυχεία κίσηρης και περλίτη που δραστηριοποιούνται στο νησί.
Τοποθεσία:
Γυαλί Νισύρου, Τ.Κ. 85303
Μέσο Πρόσβασης:
Με πλοιάριο, κατόπιν με αυτοκίνητο
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Όχι
Ώρες λειτουργίας:
Νησίδα: Κατά τη θερινή περίοδο, εκδρομές με ημερόπλοιο από Νίσυρο, με δυνατότητα πρόσβασης σε συγκεκριμένη μόνο παραλία του νησιού. , Κτήριο: Κατόπιν συνεννόησης και ειδικής άδειας
Κόστος εισόδου:
–
